Chiitiko chekunyungudika kwemazaya echando, icho chakawedzera kuoneka muzana remakore rechi20, chiri kukonzera kuti pasi rose ripere aizi. Chinhu chikuru chiri kukonzera dambudziko iri kuita kwevanhu, kunyanya kuburitswa kwecarbon dioxide nemamwe magasi anokonzera kudziya kwepasi. Iko kushanduka kweaya akakosha mazaya echando akakwenenzverwa kwakakosha kune ese gungwa uye kugadzikana kwepasirese. Kwemakore anopfuura makumi mashanu, mazaya echando ePasi anga achidzokera chinyararire mukupindura kufambira mberi kusingachinji kwekuchinja kwemamiriro ekunze.
Muchikamu chino tichakuudza iwe mhedzisiro yekunyunguduka kweaizi yeArctic.
Kuvandudzwa kwe glacier
Mazaya makuru echando anofamba kana chando chaungana munzvimbo dzinotonhora, uye zvobva zvaita compaction uye kuita recrystallizes. Izvi zvinoratidzwa nemazaya echando emumakomo uye mazaya echando, asingafaniri kuvhiringika nemazaya echando anowanikwa muArctic. Maglaciers anogona kukamurwa zvichienderana nemaitiro avo (senge nzvimbo yechando, cirque glacier kana valley glacier), pamwe nemamiriro ekunze (polar, tropical or temperrate) kana nemamiriro ekupisa (kutonhora, kupisa kana polythermal base).
Kugadzirwa kweaizi inzira inotora zviuru zvemakore uye hukuru hwayo hunoenderana nehuwandu hweaizi yainochengeta nekufamba kwenguva. Mafambiro eaizi aya akada kufanana nenzizi, sezvo mazaya echando achiita kuti nzizi dzivepo panguva yekunyunguduka kweaizi. Kumhanya kwadzinoita kunoenderana nekukoira kwadzinosangana nako uye materu enzvimbo yadzinofamba. Mazaya echando anovhara angangoita gumi kubva muzana yepasi pePasi uye, pamwe chete nemazaya echando, Vanomiririra inenge 70% yemvura yakachena yepasi.
Zvinhu zvinokonzera kunyunguduka kwemazaya echando
Kuwedzera kwetembiricha yePasi pasina mubvunzo kwakakonzera kunyungudika kwakaitika kare kwemazaya echando. Parizvino, kukurumidza kufambira mberi kwekushanduka kwemamiriro ekunze kunotyisidzira kubvisa kuumbwa kweaizi iyi munguva dzisina kumboitika. Pazasi pane ongororo yakadzama yezvinhu zvinokonzeresa kunyungudika kwemazaya echando:
- Iko kusanganiswa kwekabhoni dhiabhorosi uye mamwe magasi egreenhouse (GHG) mumhepo, zvichibva mumabasa evanhu akadai semaindasitiri, kutakurwa, kutemwa kwemasango uye kupiswa kwemafuta ezvicherwa, zvinokonzeresa kudziya kwepasi nekunyungudika kwechando.
- Kudziya kwegungwa chinhu chakakosha, sezvo makungwa achitora 90% yekupisa kwePasi kwakanyanyisa, izvo zvinokanganisa zvakanyanya kunyunguduka kwemvura yechando yegungwa, kunyanya munzvimbo dzepolar uye kumahombekombe eAlaska (United States).
- Kuchinja kwemamiriro ekunze kuri kukonzerwa nekudziya kwepasi, zvichikonzera kunyungudika kwechando chechando. Inenge 13% yeaizi yegungwa reArctic inonyangarika makore gumi ega ega, uye mumakore makumi matatu apfuura, Pakave nekudzikiswa kwe95% muchando chekare uye chakakora munharaunda yeArctic.
Kana utsi hukaramba huchiwedzera husingadzorwi, Arctic inogona kunge isina aizi panozosvika zhizha ra2040. Zvisinei, migumisiro yokuchinja muArctic inopfuurira kupfuura miganhu yayo. Kuderera kwechando chegungwa kune zvakakosha uye zvakapararira pasi rose.
Mhedzisiro yekunyungudika kweArctic
Mamiriro ekunze
Iyo Arctic neAntarctica inoshanda semafiriji epasi. Kufukidzwa kwavo kukuru kwechando chena nechando kunovabvumira kuratidzira kupisa zvakare muchadenga, nokudaro kuchengetedza kuenzana nedzimwe nzvimbo dzepasi dzinotora kupisa. Kudzikira kweaizi kunokonzeresa kusatarisisa kwekupisa, zvichikonzera kuwedzera kwekusimba kwemafungu ekupisa pasi rose. Pamusoro pezvo, chiitiko ichi chinoita kuti kuwedzere kutonhora kwechando: polar jet stream, mhepo ine simba-yakanyanya inotenderedza Arctic zone, Inokanganiswa nemhepo inodziya, zvichiita kuti iende kumaodzanyemba uye inopinza tembiricha inotonhora.
Nharaunda dziri pedyo negungwa
Kubva 1900, Kureba kwepasi rose kwegungwa kwakakwira pakati pe17 ne20 cm uye kunoramba kuchiwedzera. Maguta emumhenderekedzo yegungwa uye nyika diki dzezvitsuwa dzinotarisana nenjodzi dzakawedzera kubva mukukwira kwemakungwa, izvo zvinowedzera mafashama emumhenderekedzo yegungwa uye mafashamu emvura, zvichiita kuti mamiriro ekunze akanyanya kuve nengozi. Kunyunguduka kweGreenland ice sheet glaciers kunoshanda sechiratidzo chekufanotaura kukwira kwegungwa; Dai ice sheet iri raizonyungudika zvachose, zvinofungidzirwa kuti mwero wegungwa repasi rose ungakwira nemamita matanhatu.
Zvokudya
Zvirimwa zvinotsigira masisitimu ezvekudya zvepasi rose zvave kutotambura kukuvara kwakanyanya nekuda kwepolar vortexes, kuwedzera kwemafungu ekupisa uye maitiro ekunze asina kunaka anokonzerwa nekurasikirwa kweaizi. Kusagadzikana uku kunotarisirwa kutungamira mukukwira kwemitengo kumunhu wese uye kuwedzera matambudziko kune vanhu vanotambura zvakanyanya pasirese.
Kutakura
Sezvo aizi inonyunguduka, nzira itsva dzekutakura dzinobuda muArctic. Nepo nzira idzi dzichipa mukana unoyevedza wekufambisa nekukurumidza, dzinounza njodzi huru. Kuwedzera kwekuputsika kwechikepe kana mafuta anoteuka akafanana nenjodzi yeExxon Valdez mumatunhu akaoma kununura kana zvikwata zvekuchenesa kuti zviwane.
Hupenyu hwemusango
Sezvo chando chegungwa chiri kuderera, kurarama kwemarudzi anoenderana nenzvimbo iyi yekugara kunoda kuchinjika kana kuguma nekutsakatika. Kurasika kwechando uye kunyunguduka kwepermafrost kunounza matambudziko makuru polar bears, walrus, arctic makava, mazizi echando, reindeer uye mamwe marudzi mazhinji, kusanganisira vanhu. Kuwedzera, mhuka dzesango uye vanhu vanosangana, zvinowanzokonzera kukakavara, sezvo mhuka dzinotamira kunzvimbo dzeArctic dzichitsvaga hutiziro nekuda kwekuparara kwenzvimbo yavo yechando yegungwa.
Pasi pechando zvachose
Huwandu huzhinji hwemethane, gasi regreenhouse rinoita basa guru mukushanduka kwemamiriro ekunze, rinochengetwa muArctic ice uye permafrost, iyo inotsanangurwa sepasi rinoramba rakaoma nechando zvachose. Kunyunguduka kwenzvimbo idzi kunokonzeresa kuburitswa kwemethane, iyo inokurumidza kudziya. Chiitiko ichi chinozotungamira mukuwedzera kunyungudika kana kunyungudika kweaizi uye permafrost, izvo zvinozoburitsa imwe methane, zvichienderera mberi kutenderera kwemvura. Sezvo mwero wekurasikirwa kweaizi uchiwedzera uye kuderera kwepermafrost kunowedzera, kufanotaura kunotyisa kwekuchinja kwemamiriro ekunze kungangobuda.
Ndinovimba kuti neruzivo urwu unogona kudzidza zvakawanda nezve mhedzisiro yekunyunguduka kweArctic ice.