Nyika yedu ine makore anopfuura mamiriyoni 4.500 emhindumupindu. Munguva yese iyi pave nekuchinja kwakasiyana kwakakonzera kutsakatika kwemarudzi mazhinji. Idzi nguva dze kutsakatika kukuru havasi chinhu chitsva panyika. Zvinhu izvi zvakaguma nemhando dzose dzemarudzi aivepo panguva iyoyo.
Muchinyorwa chino tichakuudza zvese zvaunoda kuziva nezve kutsakatika kwevanhu vakawanda, maitiro avo uye kukosha kwavanga vaine nhoroondo yepasi.
Chii chinonzi kutsakatika kukuru
Chekutanga, tinofanira kutanga taziva kuti rudzi runotsakatika kana pasina zvienzaniso zvasara chero kupi zvako pasi pano zvinogona kuberekana ndokusiya vana. Zvino, kutsakatika kwevanhu vakawanda ndeimwe yemhando nhatu dzekutsakatika dziripo. Ngationei pano kuti vanonzi chii uye kuti kusiyana kwavo ndekupi:
- Background extinction: dzinoitika zvisina tsarukano muzvinyorwa zvese uye zvishoma nezvishoma dzinonyangarika.
- Kuparara kwakawanda: zvinoguma nokuderera kunoshamisa kwenhamba yezvipenyu zvinogara munzvimbo uye zvinoitika munguva yakatarwa.
- kutsakatika kwevanhu vakawanda: dzinoitika pakarepo pamwero wepasi rose, uye somugumisiro, kusiyana-siyana kwezvipenyu zvemarudzi kunoderera zvikuru.
Zvikonzero zvekutsakatika kwevanhu vakawanda
Mushure mekuverenga chikamu chakapfuura, unogona kunge uchinetseka kuti sei kuparara kwevanhu vakawanda kuchiitika kana kuti chii chinokonzera kuparara kwemarudzi akawanda. Pane zvikonzero zvakawanda nei zvipenyu zvinonyangarika, asi hezvino zvimwe zvacho.
biological zvikonzero
Apa ndipo pavanopinda maitiro emarudzi uye zvinogona kuitika uye kukwikwidzana pakati pazvo. Nenzira iyi, mamwe marudzi, kunyanya mhuka dzinoparadza mukati menharaunda yadzo, dzinogona kudzinga mamwe nekudziendesa kutsakatika. Kazhinji, kunyangarika kwehomwe kunoitika nekuda kwemhando idzi dzezvikonzero. Zvakare, zvakakosha kuti unzwisise kuti sei zvinoitwa nevanhu zvinokanganisa kutsakatika kwemarudzi uye nekuchinja kwakasiyana kwakakanganisa kusiyana-siyana kwezvipenyu nekufamba kwenguva.
zvikonzero zvezvakatipoteredza
Zvikonzero zvezvakatipoteredza zvinosanganisira: kuchinja kwekushisa, kuchinja kwemvura yegungwa, kuchinja kweiyo biogeochemical cycle, plate movement, plate tectonics, nezvimwewo Muchiitiko ichi, kana mhuka isingakwanisi kuenderana nemamiriro ezvinhu matsva ehupenyu, inotongerwa kuparara. Volcanic chiitiko zvakare chimwe chezvikonzero zvezvakatipoteredza izvo zvinowanzokonzera kutsakatika kwevanhu vakawanda. Muenzaniso ndewe Kupera kwePermian iyo yakanga ine hukama neshanduko idzi uye iyo inoratidza kukosha kwezviitiko zvechisikigo munhoroondo yePasi.
zvikonzero zvekunze kwenyika
Hatisi kureva maMartians kana maUFO, asi kukanganiswa kweasteroids uye meteorites pamusoro pePasi. Munyaya iyi, kutsakatika kwakaitika panguva uye mushure mekukanganisa, nekuti mushure mekuita kwakakonzera shanduko mukuumbwa kwemhepo, pakati pezvimwe migumisiro. Nokuda kwezvikonzero zvemhando idzi, kutsakatika kukuru kwakaitika, sezvinodavirwa kuti kutsakatika kwema<em>dinosaur kwakaitika, sezvakataurwa munyaya inoti. kukanganisa kweChicxulub asteroid, chiitiko chinokosha pakunzwisisa kutsakatika kukuru uku.
zvikonzero zvevanhu
Ndizvo zvikonzero izvo zvinokonzerwa zvachose nemaitiro evanhu. Semuyenzaniso, kurima, migodhi, kuchera mafuta uye masango, kusvibiswa kwezvakatipoteredza, kutangwa kwemarudzi akasiyana-siyana, kuvhima uye kutengeswa kwemhuka dzesango, uye kudziya kwepasi ndezvimwe zvezvinetso zvemhoteredzo zvakaunzwa nevanhu mugadziriro yezvipenyu izvo pasina mubvunzo zvichatungamirira kukutsakatika kwemarudzi. Kutaura zvazviri, the kutsakatika mugore ra2100 Zvinogoneka chaizvo kana mwero wazvino uno ukaenderera mberi, izvo zvinoratidzira kukurumidza kwechiito chinoshanda kumisa kutsakatika.
Kutsakatika kukuru munhoroondo yePasi
Unogona here kufungidzira kuti vangani kutsakatika kukuru kwakaitika munhoroondo yePasi? Chokwadi paive nekutsakatika kukuru kushanu. Kunyange masayendisiti akawanda anoti tiri kutarisana nokutsakatika kukuru kwechitanhatu. Muchikamu chino, tichakuudza kuti ndeipi nguva ye geological, inguva yakadii, uye nei kupera kwega kwega kwakaitika.
Ordovician-Silurian kupera
Kutsakatika kukuru kwekutanga kwakaitika makore anosvika mamiriyoni 444 apfuura. Inofungidzirwa kuti yakagara pakati pe500.000 uye 1 mamiriyoni emakore, kuitira kuti inopfuura 60% yezvisikwa zvakaparara. Kune akati wandei dzidziso dzekuti chii chakakonzera kutsakatika uku, iyo yakasimba inotaura kuti kuputika kwe supernova kwakakonzera shanduko mugungwa uye ozone layer, chiitiko chakakurukurwa muzvidzidzo zve Ordovician uye ukama hwayo nokutsakatika kukuru.
Devonian-Carboniferous kupera
Zvakaitika makore 360 ​​miriyoni apfuura uye anopfuura 70% emarudzi akatsakatika. Chiitiko chekutsakatika, chakatora makore 3 miriyoni, chinofungidzirwa kuti chakatanga nekuputika kwematehwe emujasi, mapaipi akadzika ari pasi pePasi pevhu anobva kunzvimbo dzinopisa uye mabhandi anoputika. Ichi chiitiko chinodzidzwa muchirevo che Devonian uye kuti kuputika uku kwakakonzera sei kutsakatika kwevanhu vakawanda.
Permian-Triassic kupera
Ichi chiitiko chakaitika makore 250 miriyoni apfuura uye chakatora miriyoni yemakore. pa balance, 95% yezvipenyu zvemugungwa uye 70% yemarudzi epasi zvakanyangarika. Chikonzero chaicho hachizivikanwi, asi zvinotendwa kuti zvakakonzerwa nekuputika kwemakomo, magasi anoburitswa kubva pakati pePasi, uye asteroid kukanganisa. Izvi zvinobatana nekukosha kwekunzwisisa Permian Period munhoroondo yePasi uye kukanganisa kwayo pakutsakatika kwevanhu vakawanda.
Triassic-Jurassic kupera
Makore mamiriyoni 260 apfuura, chiitiko ichi chekutsakatika kwemamiriyoni emakore chakatsvaira 70% yemarudzi. Dzidziso dzinotsanangura kuti sei dzinosanganisira kuparara kwePangea uye kuputika kwemakomo kunotevedzana, zvinhu zvine chekuita ne Triassic nekushanduka-shanduka kwavo, uko kwakakosha pakunzwisisa nguva dzekutsakatika kwevanhu vakawanda.
Cretaceous - Kuparara kwepamusoro
Zvakaitika mamiriyoni 66 emakore apfuura uye zvichida inonyanya kuzivikanwa kutsakatika kwevanhu vakawanda, sezvo marudzi emadinosaur aigara panyika akatsakatika. Kune akawanda dzidziso dzekutsanangura chikonzero nei, kunyanya zvichibva pakukwirira kwegomo rinoputika uye pesvedzero yemaasteroid makuru. Iyo yakasarudzika yechiitiko ichi ndechekuti haina kuuraya chete madinosaurs, asi kune anopfuura 70% emarudzi, uye yakangogara inofungidzirwa mazuva makumi matatu. Hapana mubvunzo kuti Cretaceous chinhu chinokosha pakunzwisisa kutsakatika uku.
Holocene mass extinction kana kuti yechitanhatu kutsakatika kukuru
Ichi chiitiko chakakonzera kukakavara kwakawanda, kwete chete nekuti zvaizoitika nekukurumidza, asi nekuti zvikonzero zvacho zvinongogadzirwa. Chokwadi ndechekuti mwero wekutsakatika kwezvipenyu uri kuwedzera kubva pakukura kwekuita kwevanhu, Semuenzaniso, mhuka dzinoyamwisa dziri kutsakatika pamwero wakapetwa ka280 pane zvakajairika. Uyezve, zvinofungidzirwa kuti mhuka dzakatsakatika mumazana maviri emakore apfuura (makore 200) dzinofanira kutsakatika mukati memakore 28.000. Tichifunga izvi, zvakatonyanya kujeka kuti takatarisana nekutsakatika kwevanhu vazhinji, chiitiko chinodzidzwa mukutsvagisa nezve Holocene nezvazvinoreva kune zvisikwa zvakasiyana-siyana zvepasi rose.
Kuti tipedze kunzwisisa kwedu kwekutsakatika kukuru uku munhoroondo yePasi, takapa nguva yekutsakatika kwevanhu vakawanda pazasi.
Ndinovimba kuti neruzivo urwu unogona kudzidza zvakawanda nezve kutsakatika kwevanhu vakawanda uye nemhedzisiro yavo.